به گزارش افکارنیوز، اين دو واژه در بين مردم از جذابيت خاصي برخوردار است و بسياري از افراد نادانسته خود را براساس تغيير حالات خلقي در يكي از اين دو گروه قرار مي دهند. شايد يكي از علت هاي آن مشاهده فيلم هايي باشد كه يكي از شخصيت هاي داستان داراي يكي از اين اختلالات بوده يا شايد مطالعه كتاب يا روزنامه يا مجلات حاوي اطلاعاتي در مورد اين اختلالات تاثيرگذار باشد.

اما نكته اي كه بايد به آن توجه داشته باشيم اين است كه بسيار طبيعي است كه ما انسان ها در مواقعي از زندگي شاد و پرانرژي باشيم، در مواقعي ناراحت يا غمگين باشيم و در مواقعي نيز حالت عادي و خنثي داشته باشيم. هيچ انساني در تمام مواقع و روزهاي زندگي در شرايط يكسان به سر نمي برد و ممكن است حالت هاي متفاوتي را تجربه كند و صرف داشتن حالت هاي روحي متضاد نمي تواند دليلي بر دوقطبي بودن يا دو شخصيتي بودن ما باشد. از سويي ديگر نكته اي كه بايد به آن توجه كنيم اين است كه اختلال دوقطبي و اختلال دو شخصيتي، بسيار از يكديگر متفاوت هستند به طوري كه هر كدام به طبقه خاصي از اختلالات رواني مربوط هستند و در ثاني براي تشخيص هر كدام شرايط و نشانه هاي خاصي وجود دارد و صرفاً از روي برخي علائم ذهني، نمي توان خود (يا ديگران) را در اين طبقات قرار داد. در اين مقاله به بررسي اين دو اختلال و نشانه هاي مربوط به هر كدام مي پردازيم و بيشتر با اين دو اختلال آشنا مي شويم.

اختلال دو قطبي (مانيك ـ دپرسيون) در واقع نوع افسردگي است كه در آن علائم افسردگي مانند: خلق افسرده، غم و اندوه، از بين رفتن علاقه و فقدان لذت در فعاليت ها، خستگي يا فقدان انرژي، احساس بي ارزشي، ناتواني در تصميم گيري و افكار مربوط به خودكشي با علائم مانيا (يا شيدايي) مانند: خلق شنگول، افكار شتابان و هذياني، اعمال و رفتارهاي پرهيجان و افراطي، بي خوابي، رفتارهاي متوقعانه و سلطه جويانه و... با هم در طي دوره هايي رخ مي دهد. يعني يك فرد داراي اختلال دو قطبي در طي چند دوره متوالي (كه مدت زمان هر دوره حداقل دو هفته است)، هم علائم افسردگي و هم علائم مانيا را تجربه مي كند، اما ين دوره ها لزوماً منظم و به ترتيب (مثلاً سه ماه مانياـ سه ماه افسردگي و الي آخر) نيستند. براساس تعداد دوره هاي افسردگي و مانيا و نيز شدت علائم در هر دوره، انواع مختلفي از اختلال دو قطبي وجود دارد كه تشخيص صحيح آنها توسط روانپزشك يا روانشناس متخصص صورت مي گيرد.
به طور دقيق تر يم توان گفت كه افراد مبتلا به اختلال دو قطبي در دوره هاي افسردگي خود از نشانه هاي زير رنج مي برند:

۱. احساس غم: غم برجسته ترين و فراوان ترين نشانه هيجاني در طول دوره افسردگي است و ممكن است بيمار در ساعات زيادي از روز بدون اينكه دليل خاصي داشته باشد، گريه كند. برخي از افراد افسرده، صبح ها احساس بدتري دارند و با گذشت زمان در روز، اين احساس بهتر مي شود. اما برخي ديگر عصرها و به هنگام غروب آفتاب احساس غم و ناراحتي فراواني مي كنند.

۲. از بين رفتن شادي زندگي: فعاليت هايي كه قبلاً موجب احساس خشنودي در فرد مي شدند، كند و يكنواخت مي شوند. لذت ناشي از تفريحات، سرگرمي، دلبستگي ها و خانواده كاهش مي يابد.
۳. عقايد منفي: افراد افسرده نسبت به ساير مردم، عقايد منفي بيشتري نسبت به خود، ديگران و آينده دارند. اين افراد عزت نفس كمي دارند و احساس شكست مي كنند. احساس مي كنند حقير، بي كفايت و نالايق هستند و به همين دليل فاقد ويژگي هاي لازم، براي موفق شدن در زمينه هايي از زندگي خويش هستند كه برايشان اهميت دارد همچنين افراد افسرده نسبت به ديگران و روابط اجتماعي افكار منفي و بدبينانه تري دارند. آنها همچنين نسبت به آينده بدبين بوده و با نااميدي به آن نگاه مي كنند و معتقدند اقدامات آنها در آينده بي حاصل يا محكوم به شكست است.

۴. بي انگيزگي: افراد افسرده انگيزه خود را براي انجام كارها (حتي كارها و فعاليت هاي مورد علاقه) از دست مي دهند و مشكل زيادي به خصوص براي شروع كارها دارند. اين افراد به تدريج اراده خود را نيز از دست مي دهند.
۵. ناتواني در تصميم گيري: مشكل در تصميم گيري نيز نشانه رايج افسردگي است تا جايي كه تصميم گيري مي تواند براي يك فرد افسرده بسيار توانكاه و وحشت انگيز باشد. زيرا از نظر وي هر تصميمي (خواه كوچك، خواه بزرگ) جدي و خيالي است و از آنجايي كه در هر كاري احتمال شكست وجود دارد، تصميم گيري اشتباه مي تواند فاجعه آميز باشد.
۶. احساس گناه: فرد افسرده عموماً به گذشته فكر مي كند و هر جا اشتباه يا خطايي (هر چند جزئي) در اعمال يا رفتار خود بيابد، روي آن متمركز شده و بزرگنمايي مي كند.
۷. نشانه هاي جسمي: شايد موذيانه ترين نشانه افسردگي، تغييرات جسماني باشد. زماني كه افسردگي وخيم تر مي شود تمام لذات زيستي و رواني كه زندگي را با ارزش مي سازند از بين مي روند. از دست دادن اشتها، اختلالات خواب و كاهش ميل جنسي از عوارض جانبي افسردگي هستند.
۸. افكار خودكشي: با شدت يافتن افسردگي، افكار مربوط به خودكشي نيز به شكل هاي مختلف در ذهن اين افراد رژه مي روند، اما خوشبختانه درصد كمي از اين افراد واقعاً خود را مي كشند.
۹. اضطراب و نگراني: بسيار پيش مي آيد كه در حين دوره هاي افسردگي، بيمار علاوه بر نشانه هاي افسردگي كه در بالا عنوان شد حالت هاي اضطراب و نگراني را نيز تجربه كند.

همان طور كه گفتيم افراد مبتلا به اختلال دو قطبي، علاوه بر دوره هاي افسردگي، دوره هاي مانيا را نيز تجربه مي كنند. مانيا از چهار مجموعه نشانه برخوردار است كه عبارتند از:
۱. نشانه هاي خلقي يا هيجاني: خلق فرد در حالت مانيك، شنگول و سرحال است. جالب اينكه با وجود خلق بالا، اين افراد تحريك پذير بوده و در صورت ناكامي در حهت رسيدن به اهداف خود، ممكن است گريه را سر دهند.
۲. نشانه هاي فكري يا شناختي: افكار فرد مانيك بسيار بلند پروازانه است، به طوري كه وي به محدوديت هاي توانايي هاي خود اعتقاد ندارد و پيامدهاي ناگوار برنامه ها و رفتارهاي خود را تشخيص نمي دهد. ممكن است فرد در دوره مانيا افكار هذياني راجع به خود داشته باشد، مانند اينكه دوست صميمي شخصيت هاي سياسي و تجاري معروف است. همچنين سرعت و پرش افكار (حواس پرتي و از شاخه به آن شاخه شدن افكار) در اين بيماران زياد به چشم مي خورد. ممكن است بيمار چنان افكار يا عقايد پرشتابي در ذهن خود داشته باشد كه سرعت آنها بيشتر از ان باشد كه بتواند آنها را بيان كند يا بنويسد.
۳. نشانه هاي انگيزشي: رفتار فرد مانيك بيش فعالانه است و گرايش به فعاليت هاي پر هيجان، افراطي و پر خطر دارد. نمونه هايي از اين رفتارها عبارتند از ولخرجي، سرمايه گذاري هاي مالي زياد بدون داشتن پشتوانه كافي، رانندگي هاي ديوانه وار، صحبت كردن تند و سريع، پوشيدن لباس ها و آرايش پر زرق و برق و رفتارهاي خشن و سلطه جويانه.
۴. نشانه هاي جسمي: فعاليت ها و جنب و جوش زياد همراه با نياز بسيار كم به خواب (به طور مثال دو ساعت خواب در شبانه روز ممكن است براي اين افراد كافي باشد) به تدريج موجب فرسودگي بيمار مي شود.
نشانه هاي ذكر شده فوق (هم افسردگي و هم مانيا) فقط تعدادي از نشانه هايي بود كه افراد دو قطبي در طي دوره هاي متناوب تجربه مي كنند. علت اين بيماري نامشخص است اما بيش از ۸۰ درصد بيماران به دارو درماني پاسخ مي دهند و درمان مي شوند، بديهي است كه روان درماني همراه با دارو درماني نيز در درمان اين اختلال بسيار موثر است.

اختلال دو شخصيتي چيست و دو شخصيتي كيست؟
واژه دو شخصيتي در واقع به طبقه اختلال هويت گسستي (كه قبلاً به آن اختلال شخصيت چندگانه مي گفتند) اشاره دارد. وجود اين اختلال زماني تاييد مي شود كه نشانه هاي زير در فردي ديده مي شود.
۱. وجود دو يا چند شخصيت (هويت) مجزا
۲. دست كم دو تا از اين شخصيت ها (هويت ها) به طور مكرر رفتار شخص را در اختيار بگيرند.
۳. ناتواني در يادآوري اطلاعات شخصي
به عبارت ديگر مي توان گفت اختلال هويت گسستي، اختلالي است كه در آن يك فرد خاص، به جاي يك شخصيت واحد و طبيعي داراي دو يا چند شخصيت است. به طوري كه گويا چندين شخصيت در يك فرد زندگي مي كند و هر كدام در مواقع متفاوتي بر فرد حاكم شده و ماهيت و رفتار وي را تعيين مي كند. بيشتر اوقات اين شخصيت ها كاملاً متفاوت (از نظر جنسيت، سن، زبان و فرهنگ، احساس و رفتار، نام و نام خانوادگي و...) بوده و حتي گاهي متضاد يكديگرند. اين در حالي است كه معمولاً يك شخصيت اوليه وجود دارد كه همان شخصيت اصلي فرد است و بقيه شخصيت ها بدل هستند.
شخصيت اصلي و شخصيت هاي فرعي همگي نسبت به دوره هاي مفقوده زماني (دوره هايي كه به ياد نمي آورند كجا بودند و چه كار مي كردند) آگاهي دارند و ممكن است صداي ساير بدل ها در ذهن يكي از شخصيت ها بپيچد، هر چند اين شخصيت نمي داند اين صدا متعلق به كيست؟
بيمار ممكن است چيزهايي در مورد خود از ديگران بشنود كه آنها را به خاطر نمي آورد. يكي از مراجعان، يك نقاشي را كه امضايي با يك نام ديگر در كنار آن بود، در دفترچه يادداشت شخصي خود (كه هيچ كس به غير از خودش به آن دسترسي نداشت) نشانم داد كه نمي دانست اين نقاشي از كجا آمده و توسط چه كسي و در چه زماني كشيده شده است. همچنين مي گفت دكوراسيون اتاقش عوض مي شود و چيزهايي را در اتاقش پيدا مي كند كه مال او نيست و نمي داند از كجا آمده است؟ همچنين مي گفت عادت به استفاده از قفل فرمان در ماشينش ندارد اما بارها هنگامي كه وارد ماشين خود شده، با كمال تعجب ديده كه فرمان قفل زده شده است!
اختلال هويت گسستي (اختلال دو شخصيتي يا چند شخصيتي) معمولاً در دوران كودكي شروع مي شود اما به ندرت تا قبل از بزرگسالي تشخيص داده مي شود. علت دقيق ايجاد كننده اين اختلال مشخص نيست اما روانشناسان، وجود آسيب هاي شديد و تنش زا در دوران كودكي (مانند مورد تجاوز جنسي قرار گرفتن) را در شروع اين اختلال موثر مي دانند. لازم به ذكر است كه درمان اين اختلال از طريق روان درماني، روانكاوي و هيپنوتيزم صورت مي گيرد.
پس در مجموع مي توان گفت برخلاف اختلال دو قطبي كه در آن سازمان شخصيتي فرد سالم است و فرد مبتلا، فقط حالت خلقي متضادي را در طي دوره هايي تجربه مي كند، در اختلال دو شخصيتي، يك فرد به جاي يك شخصيت واحد، دو شخصيت (يكي اصلي و ديگري فرعي) را با خود به يدك مي كشد و در بيشتر اوقات خود فرد از اين جريان آگاهي ندارد. گاهي شخصيت اصلي عنان اختيار رفتار فرد را در دست دارد و گاهي شخصيت فرعي اين كار را انجام مي دهد. به طور مثال ممكن است يكي از شخصيت ها مونث بوده و عقايد مذهبي محكمي داشته باشد در صورتي كه شخصيت ديگر مردي خشن، بي قيد و بند و بزهكار باشد. تنوع زيادي در شخصيت ها ديده مي شود و با اينكه سوژه جذابي براي فيلمسازان و نويسندگان به شمار مي رود، افراد مبتلا بسيار از اين اختلال رنج مي برند و نيازمند كمك حرفه اي هستند. نكته آخر جهت تشخيص اينكه، اين اختلالات نبايد موقتي و در اثر مصرف داروي خاص، مواد مخدر يا محرك ايجاد شده باشد.